قبل از پرداختن به سوال کعبه زرتشت کجاست؟، ابتدا باید به توصیف این بنا بپردازیم و بیشتر با آن آشنا شویم. کعبه زرتشت که در دوران ساسانی بن خانک نامیده می‌شد، یک بنای سنگی چهارگوش مکعب مستطیل شکل است که با یک ورودی در دیواره‌ی رو به کوه نقش رستم در مرودشت قرار دارد. ورودی این بنا با پلههای سنگی، دارای فاصله از سطح زمین است.
در ادامه این مقاله از سفرانه قصد داریم تمام ابعاد تاریخی و باستانی این بنای زیبا در استان فارس را رمزگشایی کنیم.
مطلب مرتبط: گنبد سلطانیه زنجان، اولین گنبد بزرگ آجری جهان
تاریخچه کعبه زرتشت
براساس شواهد تاریخی ساخت و احداث کعبه زرتشت به دوره هخامنشیان باز‌می‌گردد. به نقش رستم بعنوان یک محوطه باستانی و تاریخی آثاری از دوره ایلامیان، هخامنشیان و ساسانیان دارد که کعبه زرتشت نیز یکی از این موارد است. این بنا در میان مردم مرودشت و روستای منتهی به این محوطه، یعنی زنگی آباد با نام‌های کرنای خانه و نقاره‌خانه شناخته می‌شود.
کعبه زرتشت در دوره ساسانیان بن خانک نامیده می‌شد و همچنین سنگ نگاره‌‌هایی بر روی دیواره‌های شمالی، جنوبی و شرقی آن به زبان پهلوی ساسانی، پهلوی اشکانی و یونانی به این بنا اضافه شده است که مهمترین سند تاریخی از این دوره محسوب می‌شود.
کعبه زرتشت به چه معناست؟
بسیاری از باستان‌شناسان و پژوهشگران معتقد هستند که نام کعبه زرتشت، غیر علمی است و نام‌گذاری آن به این نام به قرن چهاردهم میلادی می‌رسد. در قرن چهاردهم میلادی با توجه به ویرانی اکثر بناهای تاریخی در ایران و عدم وجود هرگونه مدرکی از سوابق تاریخی آنها، مردم بنابر شواهد عینی آثار باقی مانده را نام گذاری می‌کردند. آنها بسیاری از محوطه‌های تاریخی را به شخصیت‌هایی از قرآن یا شاهنامه مرتبط می‌دانستند.
سابقه نام‌گذاری این بنا به کعبه زرتشت برای اولین بار به اروپاییان بر‌می‌گردد. دلیل این نام‌گذاری وجود آثار آتش درون این بنا بود. اروپاییان ایرانیان را به دلیل داشتن آیین زرتشتی آتش پرست می‌پنداشتند و این مکان را آتشگاه زرتشتیان می‌نامیدند. شکل مکعبی این بنا و وجود سنگ‌های سیاهی در زمینه سفید دیوارهای آن یادآور حجرالاسود و کعبه مسلمانان بود، که در نهایت این بنا را به کعبه زرتشت نسبت می‌داد.
مطلب مرتبط: مسجد کبود تبریز کجاست؟ حقایق جالب + عکس
شکل خاص و عجیب بنای کعبه زرتشت
بنای مکعب مستطیل کعبه زرتشت شاید تنها بنای باستانی در ایران به این شکل باشد. هر چند که بنای طاق گرا یا دروازه زاگرس در کرمانشاه، مقبره کوروش در پاسارگاد و بنای میل اژدها نیز بی‌شباهت به این بنا نیستند. بنای کعبه زرتشت در نوع خود خاص و بی‌همتا است.
این بنا با سنگ آهک سفید مرمرنما ساخته شده که در انتهای دیوارهای آن طاقچه‌های دندانه‌داری از سنگ سیاه حجاری شده است. بلندی این بنای مستطیلی به 12 متر است که با احتساب پلههای سه گانه به 14 متر می‌رسد. بنایی مکعبی شکل که به‌صورت یک محفظه با تنها ورودی خود بصورت مرموزی در میان دشت قرار دارد.
گنج خانه | رمزگشایی این بنای مرموز
در میان پژوهشگران دیدگاه‌های متفاوتی درباره کاربرد این بنای مرموز و زیبا وجود دارد. که به چند نمونه از آنها اشاره می‌کنیم:
- برخی این بنا را آرامگاه قلمداد می‌کنند
- گیریشمن و اشمیت این بنا را آتشگاهی برای نگهداری آتش مقدس زرتشتیان عنوان کرده بودند
- گروه اندکی نیز این بنا را پرستشگاه آناهیتا می‌دانند و معتقدند که مجسمه ایزدبانو در کعبه زرتشت نگهداری می‌شده است
- رضا مرادی غیاث آبادی آن را یک رصدخانه و تقویم آفتابی می‌داند
اما تعدادی از باستان شناسان این مکان را گنج خانه یا محلی برای نگهداری اسناد دینی و تاریخی عنوان کرده‌اند. ایده گنج خانه بودن این بنا نخستین بار توسط راولینسون به دلیل معماری دقیق، اندازه مناسب اتاقک، مستحکم بودن تنها ورودی آن و دشواری در رسیدن به داخل بنا عنوان شد. هر چند که به طور دقیق هیچکدام از این ایده‌ها و نظریه‌ها رد یا پذیرفته نشدن، اما آنچه مشهود است رازآمیز و خاص بودن این بنا برای تمامی پژوهشگران و مردم است.
مطلب مرتبط: طاق بستان کرمانشاه | آشنایی با یادگاری ساسانیان
کعبه زرتشت در کجا قرار دارد؟
برای بازدید از این بنای اسرارآمیز ابتدا باید به استان فارس سفر کنید، کعبه زرتشت یا بن خانک در محوطه‌‌ی نقش رستم شهرستان مرودشت قرار دارد. نقش رستم در کنار روستای زنگی آباد با آثار تاریخی بسیاری که در دل کوه کنده‌کاری واقع شده است.
این محدوده باستانی یکی از مهمترین مکان‌های گردشگری شیراز بعد از تخت جمشید نیز محسوب می‌شود.
آدرس: استان فارس، شهر مرودشت، مجاور روستای زنگی‌آباد، محوطه تاریخی نقش رستم
مطلب مرتبط: خانه داروغه مشهد | راهنمای بازدید + عکس و آدرس
این بنا امروزه در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران قرار دارد. برای بازدید از این بنا می‌توانید از جاده شیراز به اصفهان استفاده کنید و با قرار گرفتن در نزدیکی روستای زنگی آباد به نقش رستم برسید. به نظر شما این بنای جالب و در خور توجه چه کاربری ویژه‌ی دیگری می‌تواند داشته باشد؟
