چهارشنبه سوری را می‌توان پیش درآمدی برای جشن‌های نوروز و آغاز بهار در ایران دانست. در این سنت کهن ایرانی با افروختن آتش، شادی و پایکوبی در غروب آخرین سهشنبه یا شب آخرین چهارشنبه سال به استقبال بهار می‌رویم.
لازم به ذکر است براساس بررسی‌ها و تحقیقات پژوهشگران در رابطه با جشن چهارشنبه سوری، این رسم پس از ورود اسلام به ایران به‌وجود آمده است و یک رسم زرتشتی نیست.
با توجه به اینکه این مراسم و سنت‌های مختلف آن در ایران، پس از اسلام شکل گرفته، اطلاع درباره نحوه ایجاد آن نیز خوب است. مسلمانان چهارشنبه را روز نحسی می‌دانستند، ایرانیان نیز آتش را پاک و مقدس و انرژی بخش تلقی می‌کردند؛ در نتیجه تلفیق این دو فرهنگ چهارشنبه سوری شکل گرفت.
مطلب مرتبط: جشن تیرگان | نوید تابستان و بزرگداشت آب در ایران باستان
آخرین چهارشنبه سال در میان آذری زبان‌ها
این جشن ایرانی در میان آذری زبان‌ها و مردم آذربایجان به آخیر چرشنبه معروف است. در این مناطق در روز چهارشنبه سوری روی پشت بام خانه‌ها آتش روشن می‌کنند، افراد جوان نیز یک شال را از دودکش به درون خانه‌ها می‌فرستند و اینگونه درخواست عیدی، هدیه، شیرینی و آجیل می‌نمایند.
این چهارشنبه به عید بچه‌ها نیز معروف است که همانند قاشق زنی در فرهنگ فارس زبان‌ها اجرا می‌شود. در این مراسم کودکان، به خانه همسایه‌ها مراجعه کرده و تقاضای عیدی و شیرینی می‌کنند.
مراسم چهارشنبه سوری در میان کوردها
کوردها در سهشنبه آخر سال در صورت مساعد بودن هوا به بلندی‌های اطراف محل سکونتشان می‌روند و در آنجا آتش می‌افروزند. جالب است بدانید که رقص محلی کردی جزء جدایی ناپذیر این مراسم است. زنان روستا چندین روز پیش از چهارشنبه آخر سال موی کودکان را کوتاه می‌کنند و دور می‌اندازند، این سنت ریشه در از بین بردن غم و غصه آن فرد دارد. کوردها به چهارشنبه آخر سال چهارشنبه کوله می‌گویند.
چهارشنبه سوری در شرق ایران
رسم شرق ایران در منطقه خراسان، سیستان و بلوچستان تقریبا مشابه است. در هر دو منطقه روشن کردن آتش، پریدن از روی آن و شکستن کوزه رواج دارد. طبق این سنت اهالی خانه بعد از برپایی آتش و به جا آوردن مراسم اقدام به شکستن یک کوزه می‌کنند که در آن یک سکه، مقداری نمک و کمی ذغال است. این اشیا داخل کوزه نمادی از تنگ‌دستی، شورچشمی و سیاه‌بختی هستند که همگی با شکستن کوزه از بین می‌روند.
جالب است بدانید در سیستان و بلوچستان مردم از برگ خشک شده خرما برای افروختن آتش استفاده می‌کنند و خوشه‌های نارس گندم را نیز بر روی این آتش پخته و میل می‌کنند.
مطلب مرتبط: جشن آبانگاه چیست؟ | جشن آب پاشی از آیین‌های ایرانیان باستان
رسم چهارشنبه سوری در گیلان و شمال ایران
در شمال ایران به چهارشنبه سوری «کولی کولی چهارشنبه» یا «گوله گوله چهارشنبه» می‌گویند. مردم شمال معمولا آتش خود را با کومه‌های برنج خشک شده می‌افروزند. شایان ذکر است که در گیلان افروختن ترقه و شلیک تیر نیز در مراسم چهارشنبه سوری رواج دارد.
اهالی شمال ایران بعد از تمام شدن آتش در این شب، خاکستر حاصل از آن را پای درختان می‌ریزند و معتقد هستند که این خاکستر درخت‌ها را بارورتر می‌کند.
آخرین چهارشنبه سال در مرکز ایران
در مرکز ایران و شهرهایی مانند اصفهان، شیراز و یزد، مراسم آتش‌افروزی و پریدن از روی آتش وجود دارد. مردم تهران رسومی مانند قاشق‌زنی، خالی کردن آب حوض از دو روز قبل از چهارشنبه سوری و به‌هم گره زدن لباس‌های روی بند رخت را انجام می‌دهند. جوانان شیراز اغلب رسم فالگوشی را انجام می‌دهند و آش پختن و اسفند دود کردن نیز از دیگر رسوم این شهر است.
مردم یزد در آتشی که می‌افروزند کندر و اسفند می‌ریزند و هنگام پریدن از روی آتش شعر می‌خوانند. گرفتن فال بولونی یا فال کوزه نیز از دیگر رسم‌های چهارشنبه سوری در یزد است.
در اصفهان آیین‌هایی مانند فال گوشی، گره گشایی و کوزه شکستن در میان مردم رواج دارد. در شب آخرین چهارشنبه سال مردم اصفهان آجیل مشکل‌گشا می‌‌خورند و برای رفع بلا یک کوزه آب را همراه با چند دانه اسفند داخل آتش می‌اندازند.
مطلب مرتبط: شب یلدا | معرفی یک رسم باستانی به مناسبت انقلاب زمستانی
چهارشنبه سوری یکی از جشن‌های کهن ایرانی است که از گذشته تا کنون با انواع سنت‌ها و آیین‌ها در تمامی نقاط ایران و بعضی از کشورها مانند تاجیکستان، افغانستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان و کردستان برگزار می‌شود. هر کدام از آداب و رسوم چهارشنبه سوری ریشه در فرهنگ و تفکر مردم در هر بخش از کشور دارد که بی‌شک نیازمند حفظ و پاسداشت است. در پایان با توجه به سنت‌های گوناگون چهارشنبه سوری، شما نیز می‌توانید رسم خود در رابطه با این جشن را با ما به اشتراک بگذارید.
